تا به حال نام چراغ هشدار رادیولوژی را شنیده اید؟ اگر بار اول است که با این کلمه مواجه می­‌شوید، احتمالا احساس گنگی در رابطه با آن دارید. واژه« هشدار »نشان می‌­دهد که این وسیله اعلام کننده خطر است اما چه خطری؟ شاید فکر کنید خطر گاز گرفتگی، ترکیدن لوله آب، زلزله و از این اتفاقات در کمین شماست اما این طور نیست. خطری که شما را تهدید می­‌کند با چشم دیده نمی­‌شود. جالب است بدانید بیشتر از آنکه خطرناک باشد، مفید است. پزشک بدون آن نمی‌­تواند شکستگی و بسیاری از بیماری‌ها را تشخیص دهد و به دنبال آن درمان درستی هم نمی‌­تواند انجام دهد. اگر به مراکز تصویربرداری پزشکی مراجعه کنید اسم آن را زیاد می‌شنوید. قادر است بدون هیچ دوربینی به بدن شما نفوذ کند و از اعضای داخلی بدنتان تصویربرداری کند. حتما تا حالا متوجه شده اید که نام این خطر، اشعه ایکس است.

اغلب مراجعه کنندگان به مراکز تصویربرداری پزشکی به دلیل بیماری، شکستگی و درد به اطراف خود توجهی نمی‌­کنند. اگر پس از مراجعه به این مراکز به دور و برتان بیشتر دقت کنید متوجه می­‌شوید که تصویربرداری از بانوان باردار با محدودیت و در بسیاری از موارد با ممنوعیت همراه است. از طرفی روی درب اتاق رادیولوژی، سی‌تی‌اسکن و… نوشته شده که به هیچ عنوان بدون هماهنگی وارد نشوید.

اگر دقت و توجه کافی داشته باشید چراغ هشدار رادیولوژی را در بالای درب اتاق های رادیولوژی و سی‌تی‌اسکن می­بینید که با رنگ‌های قرمز و زرد، به افراد هشدار می‌­دهد. اگر کمی روی صندلی به انتظار بنشینید و به جای چرخیدن در شبکه‌های مجازی به نشانه‌های اطراف دل بدهید، متوجه می­شوید که چراغ اخطار اشعه ایکس در بعضی موارد به حالت چشمک زن در می‌­آید اما چرا؟ دلیل این همه نشانه و اخطار چیست؟ شاید با دیدن این هشدارها فکر کنید که اشعه ایکس یک سلاح است اما اینطور نیست. در ادامه با این اشعه و همچنین چراغ هشدار رادیولوژی بیشتر آشنا می­‌شوید.

نگاه کلی به اشعه ایکس

پیش از آنکه با چراغ هشدار رادیولوژی آشنا شوید بهتر است به خطری که در قسمت قبلی به آن اشاره کردیم بپردازیم. امروزه امواج الکترومغناطیس به پیشرفت علم به خصوص پزشکی کمک زیادی کرده‌اند. این امواج که شامل امواج رادیویی، ریز موج، فروسرخ، نور مرئی، فرابنفش، پرتوی ایکس و پرتوی گاما هستند تفاوت بزرگی با هم دارند. با اینکه همه آنها در دسته امواج الکترومغناطیس قرار می­‌گیرند و موج خطاب می­‌شوند اما از چپ به راست طول موج امواج کم و انرژی آنها بیشتر می­‌شود. به این ترتیب کمترین طول موج و بیشترین انرژی مربوط به پرتوی گاما است. انرژی بیشتر برابر است با آسیب متابولیکی و ژنتیکی بیشتر. برای اینکه بیشتر به تفاوت آنها پی ببرید می‌­توانیم به مقایسه ام آر آی و سی تی اسکن بپردازیم.

در ام‌-آر‌-آی از امواج رادیویی استفاده می­شود. همانطور که متوجه شدید امواج رادیویی طول موج بیشتر و انرژی کمتری نسبت به دیگر امواج الکترومغناطیسی دارند. به همین دلیل از ام-ار-آی به عنوان روشی ایمن یاد می­‌شود که امواج مورد استفاده توانایی آسیب به عملکرد سلول‌های بدن را ندارند. برعکس ام-آر-آی در سی تی اسکن از پرتوهای پر انرژی ایکس استفاده می­‌شود. اشعه ایکس به دلیل انرژی بالا می­تواند به داخل بدن نفوذ کند و توسط بافت های مختلف جذب شود. در این میان به دلیل انرژی بالا می‌­تواند بر تکثیر غیر عادی سلول‌ها اثر بگذارد و عملکرد ارگان های بدن را تحت تاثیر قرار دهد.

با چند بار تابش‌دهی اختلال خاصی به وجود نمی­‌آید و در صورت ایجاد آسیب، به زودی برطرف می­‌شود اما کسانی که مدام با اشعه‌های ایکس و گاما سروکار دارند در خطر جدی به سر می‌­برند. با این وجود، نکته حفاظتی مهم در مراکز تصویربرداری این است که تا حد امکان بیمار بیش از حد اشعه نخورد.

خطرات ناشی از اشعه ایکس

برای اینکه بیشتر به اهمیت وجود چراغ هشدار رادیولوژی پی ببرید لازم است با خطرات ناشی از اشعه ایکس آشنا شوید. یکی از مهمترین آسیب‌هایی که در پی تابش‌دهی مکرر ممکن است ایجاد شود، سرطان و توده است. در واقع اشعه ایکس با افزایش تکثیر سلول‌ها به ایجاد توده در بدن منجر می‌­شود. از طرفی بعضی از اندامها نسبت به اشعه ایکس از حساسیت بالاتری برخوردارند که تا حد امکان تکنسین موظف است برای آن اندام‌ها از محافظ استفاده کند. یکی دیگر از نکاتی که در رابطه با اشعه ایکس لازم است بدانید این است که کودکان نسبت به بزرگسالان از حساسیت بالاتری برخوردارند.

به غیر از چراغ اخطار اشعه ایکس یکی از هشدارهایی که در مراکز تصویربرداری زیاد دیده می­‌شود، محدودیتی است که برای خانم های باردار وجود دارد. اشعه ایکس ممکن است برای جنین به خصوص در ماه های اول بارداری با آسیب جدی همراه باشد.

هدف از نصب چراغ هشدار رادیولوژی

حالا که از عوارض اشعه ایکس آگاه شدید بهتر می‌­توانید ضرورت استفاده از چراغ اخطار اشعه ایکس را درک کنید. مسلما با خطراتی که اشعه ایکس دارد تا حد امکان باید از تابش دهی غیر ضروری به افراد جلوگیری کرد. به همین منظور چراغ هشدار رادیولوژی برای آگاه کردن افراد از اکسپوز یا تابش دهی اشعه ایکس استفاده می‌شود. با وجود این چراغ افراد متوجه می‌شوند که در چه زمان‌هایی نباید به اتاق تصویربرداری وارد شوند.

اجزا و نحوه عملکرد چراغ اخطار اشعه ایکس

دو لامپ 15 واتی یا یخچالی، چراغ هشدار رادیولوژی را تشکیل می‌­دهند. طریقه نصب این دو لامپ به صورتی است که به دستگاه تابش اشعه متصل می­‌شوند تا به محض تابش دهی بتوانند عملکرد خود را به درستی انجام دهند. چراغ اخطار اشعه ایکس دو حالت کلی دارد:

• حالت آماده به کار که کمی قبل از تابش‌دهی را نشان می‌دهد. در این حالت چراغ به رنگ زرد یا نارنجی در می‌­آید.
• حالت دیگر، حالت تحت تابش است که در این مرحله چراغ به رنگ قرمز در می­‌آید. همانطور که از رنگ این چراغ مشخص است در این مرحله افراد باید از ورود به اتاق تصویربرداری خودداری کنند. حالت تحت تابش در بعضی از چراغ هشدارهای رادیولوژی با اخطار همراه است.

آشنایی با چراغ اخطار اشعه ایکس

از آنجایی که زمان تصویربرداری در روش‌های مختلف متفاوت است، زمان و نحوه خاموش و روشن شدن این چراغ‌ها نیز در هر آزمون تصویربرداری فرق می‌کند. برای مثال، زمان تصویربرداری از هر عضو در رادیولوژی ساده کمتر از 5 ثانیه است. در سی تی اسکن این زمان چندین برابر می­‌شود و به همین ترتیب چراغ هشدار رادیولوژی در طول اکسپوز چندین بار روشن و خاموش می‌­شود.

نکات مهم در رابطه با چراغ هشدار

در طراحی چراغ هشدار رادیولوژی مانند دیگر وسایل باید به نکات مهمی توجه شود که در ادامه به 4 مورد از آنها اشاره می­‌کنیم:

• چراغ اخطار اشعه ایکس نقش مهمی در سلامت افراد ایفا می­کند. به همین دلیل لازم است که در تمام زوایا از روشنایی کافی برخوردار باشد. از طرف دیگر روشنایی لامپ به اندازه‌ای نباشد که موجب اذیت چشم افراد شود.
• نکته مهم دیگر در رابطه با چراغ هشدارهای رادیولوژی این است که از لامپ‌های با دوام و با عمری طولانی استفاده شود.
• طیف رنگ این چراغ ها باید در حدود 65 – 6500 نیت یا همان کاندلا بر متر مربع باشد.
• لامپ هایی که در چراغ اخطار اشعه ایکس استفاده می‌­شوند باید به راحتی قابل نصب و تعویض باشند. همچنین این لامپ ها نباید حرارت را به اجزای هشدار دهنده انتقال دهند و باعث ذوب یا کدر شدن آنها شوند.